Zapisi iz treće kulture | Darko Polšek

Poglavlje 46.

EMOCIONALNA INTELIGENCIJA

u kojemu se opisuje što se događa kada se inteligencije previše namnože

Na popisima prošlogodišnjih bestsellera u Sjedinjenim Državama i Njemačkoj, visoko je mjesto držala knjiga Emotional Intelligence Daniela Golemana, bivšeg Harvardskog predavača, novinara The New York Timesa i Psychology Today, autora nekoliko psihoterapeutskih, “self-help” knjiga, poput Vital Lies, Simple Truths, odnosno The Meditative Mind. Poznati harvadski psiholog, Howard Gardner, najavljuje Golemanovu knjigu sljedećim riječima: “Evo nam konačno psihologije koja jednako vrijeme posvećuje inteligenciji emocija” (kao i kvocijentu inteligencije). Čitatelj bi iz te tvrdnje mogao zaključiti da će u toj knjizi pronaći “ideološka” opravdanja za bitku protiv dominantnog biologističko-racionalističkog pravca istraživanja inteligencije, odnosno opravdanja kontekstualizma i socijalne uvjetovanosti inteligencije, ili pak sažetak novijih istraživanja o biološkim temeljima emocionalnosti. Ali, Emocionalna inteligencija nije niti “ideološka”, niti “fundamentalno-znanstvena” knjiga poput Damasiove Descartesove greške ili LeDouxovog Emocionalnog mozga. Dok su potonje knjige istraživanja s područja neurologije emocija, Golemanovo je djelo još jedna “self-help” knjiga, knjiga više ili manje praktičnih uputa za savladavanje nekih emotivno ili socijalno teških situacija. Ovakva je ocjena dijelom nepravedna. Ne zbog toga što bi knjige samopomoći po sebi bile manje vrijedne, već zato što Goleman respektira neurologiju emocija. Osim toga, on prati određenu sistematiku emotivnih reakcija, i u tom smislu može poslužiti kao rudimentarni udžbenik. Unatoč tomu, čini mi se da osnovna ocjena stoji.

Jača teza “emocionalne inteligencije” tvrdila bi da bez određenih neuralnih procesa za stvaranje emocija racionalne misli i racionalnih postupaka ne bi bilo. Goleman se međutim zaustavlja na blažoj varijanti: premda “su emocije značajne za racionalnost” (28), zadatak istraživanja inteligencije sastoji se u transformaciji stare istraživačke paradigme, prema kojoj je ideal razuma oslobođen negativnih efekata emocija, u novu, “koja traži harmonizaciju glave i srca” (29). Ta harmonizacija glave i srca sastoji se u spoznaji da između kvocijenta inteligencije i emocionalne inteligencije postoji značajna korelacija, kao i u spoznaji da ne postoji samo jedan tip inteligencije, već, kako kaže Golemanov guru Gardner, “višestruka” inteligencija. To je sve što saznajemo o “promjeni paradigme” u istraživanju racionalnosti.

Premda je emocionalna inteligencija urođena ili pak stečena prvih godina u ljudskome životu, čovjek se naknadno ipak može “priučiti” kako da svladava vlastite emocije i na taj način postiže bolje socijalne rezultate. Temperament se može promijeniti, misli Goleman, kao što se vrlo često možemo osloboditi od ropstva strasti (emocija). I stoga nas Golemanova knjiga podučava kako suspregnuti emocije. Prema Golemanu i Peteru Saloveyu, emocionalna se inteligencija sastoji od pet “domena”: od 1) poznavanja vlastitih emocija; 2) od njihova savladavanja; 3) vlastite motivacije; 4) od raspoznavanja emocija kod drugih; i od 5) sposobnosti za stvaranje, održavanje (i manipuliranje) međuljudskih odnosa. Poznavanje tih elemenata emocionalne inteligencije dovodi do puno boljih poslovnih i interpersonalnih rezultata.

Velik dio knjige posvećen je fenomenologiji emocija (bijesu, napetosti, strahu, empatiji, melankoliji, dosadi, itd) i procesima koji osobu dovode u emotivni začarani krug, u krug emocija iz kojega je teško pronaći izlaz. Riječ je o tzv. emocionalnoj otmici ili blokadi (“hijacking”), u kojoj jedna emocija podržava drugu i obrnuto. Emocije se (primjerice bijes) međusobno pothranjuju, pa spirala emocionalnog “pothranjivanja” često dovodi do katastrofe. (“Bijes je rijetko bezrazložan, ali su razlozi najčešće pogrešni”, kaže Franklin). Kontrola emocija stoga je prvi korak emocionalne inteligencije, i, uz optimizam koji stvara motivaciju, najbolji prediktor čovjekova uspjeha. Emocionalna se inteligencije pretvara u interpersonalnu inteligenciju koja se testira pomoću sposobnosti da se organiziraju skupine, da se pregovara o rješenjima, da se stvaraju osobne veze, i da se točno odrede tuđe emocije i motivi.

Emotivnost često postaje somatska, pa se negativni utjecaji emocije pretvaraju u stvarnu fizičku bol odnosno bolest. Goleman nadugačko raspravlja o tome kakvi bi se blagotvorni medicinski učinci postigli da liječnici mogu prepoznati ili s pacijentima raspraviti o psihičkim stanjima (ili kada bi ih poučili o tome da optimizam i pozitivan odnos prema životu imaju pozitivne učinke na zdravlje).

Posebna poglavlja posvećena su bračnim odnosima i kontroli emocija u braku ili pak emocijama na radnome mjestu, o ulozi roditelja u stvaranju emocionalne inteligencije djece, o važnosti emocionalne stabilnosti pri učenju i školovanju itsl. Napokon, posljednje poglavlje, “Školovanje emocija” sistematizira prikazane epizode u jedinstvenu “shemu” emocionalne inteligencije: 1. emocionalna samospoznaja; 2. kontrola emocija; 3. produktivno obuzdavanje emocija; 4. empatija i iščitavanje tuđih emocija; 5. manipulacija socijalnih kontakata. Istodobno se tvrdi da je takva “škola” potrebna za oblikovanje zdrave demokracije.